Ciągle po kole. Rozmowy z żołnierzami getta warszawskiego

Życie dziesięcioletniego Colina Masona wywraca się do góry nogami, kiedy przypadkiem dowiaduje się, że ma starszą siostrę! Ta wiadomość spada na niego jak grom z jasnego nieba, do tej pory to on był najstarszym i najbystrzejszym z czwórki rodzeństwa. Nie jest to jednak jedyna niespodzianka, jaka czeka rezolutnego chłopca. Odkąd niesforna siostra przekracza próg rodzinnego domu, wszystko staje na głowie. Loretta chodzi w potarganym swetrze, używa dziwnych słów, nie słucha mamy, jest wiecznie rozkojarzona i zdarza jej się znikać na wiele godzin w niewyjaśnionych okolicznościach. Wkrótce Colin odkrywa jej tajemnicę i przez tunel w szafie trafia wraz z nią do Krainy za mostem. W tym świecie na opak rządzą piękna Hrabina i wytworny Generał piastujący pieczę nad wspaniałym zamkiem. Wszyscy tu kochają Lorettę (zwłaszcza, kiedy jest niegrzeczna!) i pragną, by została z nimi na zawsze. Sami jednak także mają tajemnicę, o której nie wiedzą dzieci… Loretta Mason Potts z pewnością zajmie miejsce wśród niezapomnianych postaci literatury dziecięcej, a jej historia będzie bawiła kolejne pokolenia. „Chicago Daily Tribune”

Pamiętnik ten napisał dwudziestoletni chłopak, po zwolnieniu w 1941 roku z Oświęcimia w beznadziejnym stanie, z odbitą nerką. Impulsem do napisania go, według świadectwa najbliższych, było przede wszystkim żarliwe przywiązanie do pozostawionych w obozie towarzyszy. Każdego dnia wiele razy powracał do nich myślą i uznał, że utrwalenie wszystkich okoliczności obozowego męczeństwa jest obowiązkiem tego, który się wydostał, jakkolwiek nie miał żyć dłużej. Naoczny świadek opisuje cały proces: od przypadkowego zatrzymania w ulicznej obławie, poprzez areszt, transport i umieszczenie w obozie. Przedstawia warunki życia, praktyki oprawców, kary, apele, głód i pracę. Pokazuje też relacje międzyludzkie, przykłady postaw heroicznych i zachowań niegodnych. Tekst ten został opracowany przez Halinę Krahelską we właściwym jej stylu fabularyzowanego reportażu, ściśle opartego na faktach i relacjach. Wydany anonimowo w Warszawie w kwietniu 1942 roku przez Wydawnictwo Komisji Propagandy Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK.

Kiedy w 1991 roku znana węgierska psycholożka Alaine Polcz opublikowała swoje wspomnienia, potwierdziło się wszystko to, o czym przez ostatnie pięćdziesiąt lat spekulowano i snuto domysły. Opinia publiczna w końcu usłyszała o horrorze kobiet uwięzionych na linii frontu w ostatnich miesiącach drugiej wojny światowej: głodzie, spaniu w piwnicach, nędzy, brudzie, wszach i chorobach, niecichnących ani na moment strzałach i regularnych gwałtach. O tym wszystkim, co nie mieściło się w podręcznikach i wzniosłych opowieściach. I o tym, co w nowym socjalistycznym państwie objęte było absolutnym tabu: przemocy seksualnej ze strony żołnierzy wyzwolicielskiej Armii Czerwonej. Koniec wojny, który zbiegł się z pierwszym rokiem jej nieszczęśliwego małżeństwa, pozostawił w Alaine Polcz, wówczas zaledwie dziewiętnastoletniej dziewczynie, duchową traumę i śmiertelną chorobę, a także poczucie wielkiego osamotnienia. Mimo tego Kobieta na froncie to portret osoby niezwykłego hartu ducha, z której wojenna gehenna wysysała chęć do życia, lecz nigdy nie odebrała człowieczeństwa, która szukała w sobie zrozumienia nawet dla oprawców, która całe późniejsze życie zawodowe poświęciła pracy z umierającymi i ich rodzinami i która przełamując zmowę milczenia, oddała sprawiedliwość cierpieniu wielu anonimowych kobiet.

Wstrząsające – bo prawdziwe – świadectwo. Historia, która nie powinna się powtórzyć, ale której nie wolno przemilczeć. Gdy Alina Peretti zaczyna się zmagać z demencją, jej syn Jacques uświadamia sobie, że to ostatni moment, by spisać historię, która porusza go najbardziej: historię własnej rodziny. Próbuje więc wygrać wyścig z czasem, bo uważa, że utrwalenie wspomnień matki jest jego powinnością wobec bliskich i świata. Alina Peretti, obecnie ponaddziewięćdziesięcioletnia, doświadczyła na własnej skórze dwóch szalejących totalitaryzmów XX wieku. Kiedy miała osiem lat, wybuchła druga wojna światowa i cały świat dziewczynki legł w gruzach. Została wywieziona na Sybir, trafiła do obozów przejściowych, by wreszcie znaleźć schronienie w Szwecji. Jej uparta matka postanowiła jednak wrócić z córką do Warszawy, aby odnaleźć pozostałe dzieci. Po powstaniu warszawskim, z którego cudem uszły z życiem, Alina z matką i siostrą trafiły tam, gdzie śmierć zbierała największe żniwo – do obozu w Auschwitz.

Jak rozmawiać o Holokauście po tylu latach od zakończenia II wojny światowej? Czy my w Polsce już się tego nauczyliśmy i czy jesteśmy w stanie robić to bez uprzedzeń oraz wybielania siebie samych? Nowe światło na tę sprawę rzuca książka "Pod presją. Co mówią o Zagładzie ci, którym odbieramy głos" Tomasza Żukowskiego. Książka jest wołaniem o swobodę dyskusji o Holokauście, której ciągle w Polsce brakuje. A także o to, by uczciwie oceniać postawy Polaków wobec Żydów przed wojną i w jej trakcie, nie unikając także najbardziej bolesnych i trudnych kart naszej historii. To swoisty przegląd najważniejszych pozycji polskiej literatury o Zagładzie. Autor pokazuje, w jaki sposób pisali o niej Miłosz, Baczyński czy Szymborska, ale także ciągle mało znani szerszej publiczności żydowscy autorzy świadectw tamtych czasów. Wskazuje na te fragmenty ich dzieł, które mogą pomóc w racjonalnej dyskusji na temat stosunków polsko-żydowskich wtedy i dziś. Mimo upływu tylu lat wciąż warto po nie sięgać, by lepiej rozumieć zarówno przeszłość, jak i teraźniejszość, a także szukać drogi porozumienia na przyszłość. To poruszająca opowieść o Zagładzie przedstawiona słowami tych, którym we współczesnej dyskusji na ten temat odbiera się głos.

W piekarni pana Pietruchy psuje się piec, który piekł jak smok, i zjawia się smok, który potrafi piec. A to dopiero początek historii! Perypetie wyrazistych bohaterów zaskakują z każdym kolejnym rozdziałem… Trzymająca w napięciu opowieść ze szczyptą dreszczyku i czułości – o tym, że pomaganie innym, porozumienie i współpraca zawsze są nieziemsko ważne. Książka nagrodzona w VI Konkursie Literackim im. Astrid Lindgren na współczesną książkę dla dzieci i młodzieży, zorganizowanym przez Fundację „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom” we współpracy z wydawnictwami Papilon, Literatura i HarperKids, pod honorowym patronatem Biblioteki Narodowej, przy finansowym wsparciu Partnerów Konkursu – Fundacji PZU oraz Fundacji AMF „Nasza Droga”. Jury Konkursu pod przewodnictwem prof. dr hab. Joanny Papuzińskiej, nawiązując do najwyższych standardów literackich wyznaczonych przez jego Patronkę, wybrało spośród 346 nadesłanych prac i nagrodziło teksty o wysokim poziomie artystycznym i etycznym, które z pełnym przekonaniem można polecać do czytania dzieciom i młodzieży. Więcej informacji o książkach nagrodzonych w Konkursie im. Astrid Lindgren: www.calapolskaczytadzieciom.pl/konkurs-astrid-lindgren

W trakcie dwóch miesięcy 1944 roku zawarto kilkaset małżeństw, a mniej formalne związki we wszelkich możliwych konfiguracjach tworzyły się rozpadały każdego dnia. Praktycznie codziennie odbywały się koncerty, często w działających kawiarniach, a informowały o nich zgrabnie wykonane plakaty. W kinie pokazywano premierowe filmy, w radiu nadawano gorące newsy i przedwojenne szlagiery, a jeśli chodzi o prasę - konkurowało ze sobą kilkadziesiąt tytułów. Nie zapomniano nawet o pisemkach dla dzieci, podobnie zresztą jak o teatrach lalkowych. Bardzo sprawnie działała poczta, a komunikację zapewniły kilometry nowych ulic z odpowiednią sygnalizacją. Była też policja i sądy, ponieważ nie zabrakło, jak to w milionowym mieście, przestępczości. Wbrew pozorom zupełnie nieźle radziła sobie nawet warszawska roślinność - choć istotnie nie miała łatwego zadania. Ta książka to opowieść również o niej, podobnie jak o zwierzętach, a nawet o Wiśle. To opowieść o Życiu w sytuacji ekstremalnej, bo w Powstaniu Warszawskim nie tylko walczono i umierano, ale przede wszystkim starano się właśnie żyć. Nie wszędzie się dało, a tam gdzie jednak się dało, to zazwyczaj jednak tylko przez jakiś czas. A jednak próbowano. Gdzie tylko pojawił się najmniejszy wentyl wolności, odradzało się normalne życie. "W sierpniu, w naszej szczęśliwej dzielnicy było wszystko: biało-czerwone flagi, gazeta >Barykady Powiśla<, odezwy porozklejane na murach, komitet samoobrony (). Łapaliśmy audycje powstańczego radia. Zachłystywaliśmy się wolnością. Było, powtarzam, wszystko. A skoro tak, to musiał być i teatr" - wspominała Krystyna Berwińska, która właśnie na Powiślu współtworzyła w tych dniach teatrzyk "Kukiełki pod Barykadą". Powstanie nie było martyrologicznym capstrzykiem, staniem na baczność i recytowaniem "Roty" - choć bardzo się o to starano. Było przede wszystkim wielką eksplozją witalnej siły ówczesnych dwudziestolatków. A tego na szczęście nigdy, nigdzie i nikomu nie udało się do końca kontrolować.

Filip, który dopiero co przeprowadził się z rodzicami do nowego mieszkania, nie może zasnąć - przeszkadza mu w tym dziwny dźwięk, podobny do szeptu. Ten zagadkowy szept zaczyna go prześladować, podobnie jak melodia starej piosenki. W dodatku chłopiec znajduje tajemniczy, misternie wykonany przedmiocik, niby-kluczyk, a niedługo potem w jego ręce trafia stary zegar z ornamentem labiryntu? Co to wszystko może znaczyć i dokąd go zaprowadzi? Sto lat wcześniej o poranku czternastoletni Jeremi przedziera się przez śnieżne zaspy do zakładu zegarmistrzowskiego. Przyucza się tam do zawodu, by wspomóc matkę ciężko pracującą na utrzymanie rodziny i leczenie chorej na serce córki - Ludwiki. Jeremi jest gotów zrobić wszystko, by tylko jego siostrzyczka poczuła się lepiej. Za sprawą tego pragnienia młodzieniec trafia na trop legendy o Zegarmistrzu Zegarmistrzów opiekującym się zegarami, które odmierzają czas ludzkiego życia? Jak zazębiają się te dwie, pozornie odległe, historie? Czy to, co było, na pewno minęło, a to, co będzie, już jest, tylko o tym nie wiemy? Co może się zdarzyć w ciągu kwadransa i jak długo może on trwać? Piękna opowieść o wytrwałości, braterskiej miłości, nauce na własnych błędach, a także o czasie oraz chwilach, które decydują o wszystkim.